Tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV, sáng ngày 20/6/2017, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Trợ giúp pháp lý số 11/2017/QH14 với 100% số đại biểu có mặt biểu quyết tán thành, được Chủ tịch nước ký lệnh công bố ngày 12/7/2017 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2018 gồm 8 chương, 48 điều. Trợ giúp pháp lý (TGPL) là một chính sách bảo đảm quyền con người, quyền công dân và là một bộ phận của tổng thể các chính sách xóa đói, giảm nghèo, đền ơn, đáp nghĩa, chính sách dân tộc và ưu đãi xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Luật TGPL lần đầu tiên được Quốc hội ban hành vào năm 2006 và qua 10 năm triển khai đã đạt được những thành quả đáng kể trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đối tượng chính sách và các đối tượng yếu thế. Tuy nhiên, đứng trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, yêu cầu triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 và nhiều đạo luật quan trọng mới được Quốc hội ban hành, tăng cường cải cách pháp luật, cải cách tư pháp và không còn nguồn hỗ trợ kinh phí từ các dự án quốc tế, do đó đã đặt ra yêu cầu điều chỉnh thể chế để đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác trợ giúp pháp lý.

Một trong những nội dung quan trọng của Luật TGPL năm 2017 đó là mở rộng diện người được TGPL. Việc quy định người được TGPL dựa trên hai nguyên tắc, tiêu chí sau đây:

Một là, thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước về đền ơn đáp nghĩa đối với người có công với cách mạng; chính sách dân tộc; chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi bị buộc tội, chính sách chăm sóc và bảo vệ trẻ em. Đây là những đặc thù của Việt Nam trong việc thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.

Hai là, trợ giúp đối với một số nhóm đối tượng yếu thế nhất trong xã hội có khó khăn về tài chính, không đủ khả năng chi trả thù lao cho luật sư cung cấp dịch vụ pháp lý. Đây là bản chất của hoạt động trợ giúp pháp lý đã được nhiều nước công nhận trên thế giới.

So với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 chỉ quy định 06 diện người được TGPL thì trong bối cảnh kinh tế - xã hội mới của đất nước, tại Điều 7 của Luật TGPL năm 2017 đã mở rộng với 14 diện người được TGPL, thậm chí có diện người kế thừa từ Luật TGPL năm 2006 cũng được phát triển hơn. Theo đó, nhóm người được kế thừa hoàn toàn từ Luật TGPL năm 2006 gồm 02 diện là: Người có công với cách mạng và người thuộc hộ nghèo, nhóm người được kế thừa và mở rộng là trẻ em và người dân tộc thiểu số cư trú tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, nhóm người được bổ sung mới gồm 02 diện là: người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi và người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo, nhóm người áp dụng điều kiện có khó khăn về tài chính đối với 08 diện: Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; người nhiễm chất độc da cam; người cao tuổi; người khuyết tật; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người; người nhiễm HIV để cung cấp cho những người thực sự có nhu cầu nhưng không có khả năng tài chính để thuê dịch vụ pháp lý. Điều kiện khó khăn về tài chính sẽ được quy định tại Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết Luật TGPL. Như vậy, đối với nhóm người này phải đáp ứng hai điều kiện: Có khó khăn về tài chính theo hướng dẫn của Chính phủ và thuộc một trong tám diện người nêu trên.

Các đối tượng nêu trên sẽ được TGPL mà không phải trả tiền, lợi ích vật chất hoặc lợi ích khác đồng thời có những quyền khác được quy định tại Điều 8 Luật TGPL năm 2017.

Có thể thấy việc mở rộng diện đối tượng trợ giúp pháp lý nêu trên đã thể hiện rõ nét chính sách nhân văn, sự quan tâm toàn diện của Đảng và Nhà nước đối với các đối tượng chính sách và đối tượng yếu thế. Khi đáp ứng được đầy đủ, chất lượng nhu cầu trợ giúp pháp lý của các diện người được quy định trong Luật cũng sẽ góp phần thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

PHÒNG THANH TRA